معماری امامزاده زید و یحیی در تهران بررسی معماری و مرمت امامزاده زید و یحیی در تهران

بررسی معماری و مرمت امامزاده زید و یحیی در تهران امام زاده زاید در فهرست آثار ملی ایران به تاریخ ۲۵ خرداد ۱۳۱۵ تحت شماره ۲۵۹ ثبت شد. (نقشه شماره ۴-۲) با توجه به کتیبه های روی صندوق حکاکی شده باستانی امام زاده زید، روشن می شود که امام زاده فوق الذکر قبل از سلسله صفویان در تهران وجود داشته است. زیرا تاریخ ۹۰۲ هجری قمری بر این جعبه حک شده است. مقبره امام زاده زاید زمانی که تهران پایتخت شد و این شهر به اندازه و اهمیت بیشتر شد، ساختمان قدیمی تخریب و به جای آن ساختمان کنونی ساخته شد. همچنان در نزدیکی این مقبره شهریار جوان و بدبخت سلسله زند، لطف علی خان زند دفن شده است. عبدالله مستوفی در مورد امام زاده زاید می نویسد: یکی از فعالیت های معمول بازدید از بازار ها بود. مردم به خصوص بزرگواران به بازار می رفتند تا وقت بعد از نماز ظهر و عصر را دور کنند و خطبه را گوش دهند و همچنین مقداری خرید و بازدید از برخی از دکان های خرازی و بزاز و به خصوص دکان حاجی ابوالفتح بلور فروش می رفتند. در دوره های قبلی، تاجران در ماه رمضان محوطه محسن امام زاده زاید را به طور موقت به کرایه می گرفتند، هر کدام شعبه ای از فروشگاه خود را در آنجا باز می کردند و نمایشگاهی را برپا می کردند و این بهترین شیوه برای فروش اجناس شان بود. با این فرض که نمی‌خواهند چیزی بخرند، در صحن امام‌زاده سرگردان می‌شدند و وقت خود را سپری می‌کردند، ظاهراً برنامه‌ریزی کار خود را طوری می‌کردند که هنگام بازگشت به خانه، وقت افطار و غذای دلپذیر باشد. «البته از مسجد شاه نیز دیدن کردند.» سومین بنای مهم تهران از نظر تعداد سال‌هایی که وجود دارد و بزرگ‌ترین آن از تمام زیارت‌های این شهر مسجد امام‌زاده زاید است. به استثنای صندوق حکاکی شده باستانی امام زاده (که بعداً به آن پرداخته خواهد شد) بقیه مقبره امام زاده زاید اثر دوره قاجار است. وزارت فرهنگ وقت در سال 1318 هجری خورشیدی صحن این مقبره و نواحی اطراف آن را برای اعمار مکتب ابتدایی حافظ برگزید و درختان کهنه و ساحه حیاط هرچند صحن قدیمی و اصلی مقبره است اما صحن مکتب ابتدایی محسوب می‌شد. در این زمان، یک حویلی کوچک در جنوب مقبره ایجاد شد، جاییکه خیاط ها تجارت میکردند. امروز ورودی این ساختمان از طریق این حیاط کوچک است و این مجتمع تعادل و شفافیت خود را در نظر بینندگان از دست داده و مبهم شده است. (تصاویر 1 و 2) حویلی قدیمی، ایوان و اتاق‌ها در زمان ناصرالدین شاه قاجار، بین سال‌های ۱۲۹۷ تا ۱۳۰۱ هجری قمری ساخته شده است. بازسازی حرم و خانه گنبدی در زمان فتح علی شاه قاجار در سال 1245 هجری قمری انجام شد. (عکس شماره 5-3) در قسمت فوقانی دیوار حرم امام زاده کتیبه ای ساخته شده از خشت لاجوردی با خط سوم سفید، گل و بوته های سرخ و سبز و خطوط نازک طلایی اسلامی وجود دارد که حاوی سوره دهر (مهمان آمدن) است. پس از ختم سوره فوق الذکر، در گوشه شمال غربی حرم، به خط نسبتاً کوچک نستعلیق در 6 سطر، آیات ذیل نوشته شده است: