پروژه طراحی معماری ۲ – طراحی مدرسه ۱۲ کلاسه ابتدائی و راهنمائی در منطقه ۵ تهران – جنت آباد
فضاهای مورد نیاز:
فضاهای مورد نیاز به دودسته تقسیم می شوند:
- فضاهای بسته یا سرپوشیده
- فضاهای باز
فضاها ی بسته به پنج گروه تقسیم می شود
گروه ۱: فضاهای بسته
عبارتند از:
- کلاسهای آموزش دروس نظری و تجربی
- اتاق سمعی و بصری
گروه ۲: فضاهای پرورشی
عبارتند از:
- کتابخانه
- نمازخانه
- سالن چند منظوره
- اتاق فعالیتهای پرورشی
- اتاق بهداشت و کمکهای اولیه
گروه ۳: فضاهای اداری
عبارتند از:
- دفتر مدیر
- دفتر معاون یا معاونان
- اتاق کارکنان امور دفتری و تکثیر
- اتاق استراحت معلمان
- دفتر کار معلمان و ملاقات با اولیای دانش آموزان
- انبار بخش اداری
گروه ۴: فضاهای پشتیبانی یا خدماتی
عبارتند از:
- توالت و دستشویی کارکنان
- توالت و دستشویی دانش آموزان
- آبخوری دانش آموزان
- انبار وسایل نظافت و شستشو
- انبار وسایل، تجهیزات و لوازم مستعمل
- بوفه
- آبدارخانه
- موتورخانه
توجه: ۱- در مدارس روستایی باید فضایی با عنوان خانه معلم، به منظور اسکان یک نفر آموزگار مرد ترجیحا مجرد با مساحت ۲۵-۲۰ متر مربع( خالص) در نظر گرفته شود.
۲- در مدارس شهری برای مراقبت مدرسه، فضایی حدود ۴۰ متر مربع (خالص) برای اقامت خانواده سرایدار در نظر گرفته می شود.
گروه ۵: فضاهای گردش
عبارتند از:
- ورودی
- راهرو طبقات
- راه پله های ارتباطی
- سطوح زیر ساخت (دیوارها و ستونها)
فضاهای باز
این دسته شامل فضاهای زیر می باشد:
- فضای بازی و ورزش
- فضای صف جمع
- فضای سبز
- فضای توقف وسایل نقلیه
- فضای تلف شده و غیر مفید که به علت ابعاد و زوایای نامناسب در بعضی زمین ها و… بوجود می آید.
- راه های ارتباطی بنی سطوح محوطه
توجه: نظر به اینکه ساختمان سرایداری و سرویس های بهداشتی دانش آموزان در محوطه احداث می شود لازم است سطوح اشغال شده این فضاها به جمع فضاهای باز محوطه اضافه گردد.
ظرفیت و سرانه فضاها
- کلاس دروس نظری
ظرفیت:درمدارس روستایی ۲۰ الی ۲۴ ومدارس شهری۳۰ الی۳۶ نفر
سرانه: در مدارس روستایی ۳۳/۱ و مدارس شهری ۲۵/۱ متر مربع
- کلاس دروس تجربی
ظرفیت: در مدارس روستایی ۲۴ و مدارس شهری ۳۶ نفر
سرانه: در مدارس روستایی ۵۸/۱ و مدارس شهری ۵۰/۱ متر مربع
- اتاق سمعی و بصری
ظرفیت: در مدارس ۵ کلاسه روستایی ۱۲ نفر ، مدارس ۵ و ۱۰ کلاسه شهری ۱۸ نفر و در مدارس ۱۵ کلاسه و بالاتر ۳۶ نفر
سرانه: در مدارس روستایی و شهری ۴/۲ متر مربع
- سالن چند منظوره
ظرفیت: نصف تعداد دانش آموزان مدرسه
سرانه: در مدارس روستایی و شهری ۱ متر مربع.
- کتابخانه
ظرفیت: ۵ درصد تعداد کل دانش آموزان مشروط بر آنکه این رقم از نصف تعداد دانش آموزان یک کلاس کمتر نباشد.
سرانه: در مدارس روستایی و شهری ۴/۲ متر مربع
- فضاهای اداری
ظرفیت: بر اساس درجه بندی مدارس
سرانه: برای هر یک از کارکنان ۶ تا ۸ و برای مراجعین ۷/۰ تا ۲ و برای آموزگاران ۲ متر مربع می باشد.
تعداد فضاهای مورد نیاز
تعداد فضاهای مورد نیاز با در نظر گرفتن ساعات استفاده از فضا و تعداد افراد استفاده کننده و استفاده بهینه از فضاها تعیین می شود.
مساحت فضاهای مورد نیاز
مساحت تمامی فضاها با در نظر گرفتن ظرفیت، سرانه، تعداد آنها تعیین می شود.
ریزفضاهای طراحی مدرسه ۱۲ کلاسه در مقطع دبستان و راهنمائی:
لیست کامل ریزفضاها:
ریز فضاهای طراحی مدرسه - برنامه فیزیکی طراحی مدرسهجدول ریزفضاها برای مدرسه - ریزفضاهای مدرسه ابتدائی - برنامه فیزیکی مدرسهریزفضاهای کامل مدارس ابتدائی - جداول برنامه فیزیکی برای طرح مدرسه
برنامه فیزیکی کامل مدارس ابتدایی - استانداردها و ضوابط مدرسه ابتدائیضوابط طراحی مدارس ابتدائی - ریز فضاهای کامل برای طراحی مدارس ابتدائی و راهنمائی
بخشی از مطالب:
چکیده
بر اساس ماده یک آیین نامه اجرایی آموزش همگانی وزارت آموزش و پرورش «مدرسه سازمانی است که بر مبنای معیارهای رسمی تاسیس می شود و با نظارت ادارات آموزش و پرورش ، مسئولیت اجرای برنامه های مصوب پرورشی و آموزشی کشور را در سطح تحصیلی معین عهده دار می گردد.» در این آیین نامه مدرسه هر یک از مکانهایی را که تحت عنوان دبستان، راهنمایی و آموزش عمومی بزرگسالان برای اجرای برنامه های آموزش همگانی تاسیس می شود، در بر می گیرد.
۱-تعیین نیازمندیهای ساختمانی موسسات آموزشی
محاسبه جمعیت مجتمع زیستی
برای تعیین تعداد دانش آموزان هر یک از مقاطع تحصیلی، در یک مجتمع زیستی ، ابتدا بایستی جمعیت را بر اساس «بعد خانوار» و تعداد واحدهای مسکونی تعیین نمود. فرمول شماره ۱
P=Nu.Fs
جمعیت کل مجتمع مسکونی p
تعداد واحدهای مسکونی Nu
بعد خانوار Fs
2-تعیین تعداد دانش آموزان در هر یک از دوره های آموزشی
تعداد دانش آموزان در هر یک از دوره های آموزشی بر اساس سه عامل هرم سنی جمعیت، هدفهای دولت (وزارت آموزش و پرورش برای جمعیت تحت تعلیم) و افت تحصیلی (مردودین) و بوسیله فرمول شماره ۲ محاسبه می گردد.
فرمول شماره ۲Np= k.p (r+1)
تعداد دانش آموز kp
جمعت کل مجتمع مسکونی p
ضرایب مربوط به درصد جمعیت تحت تعلیم نسبت به کل جمعیت k
درصد افت تحصیلی r
3-تعیین تعداد کلاسها و مدارس
تعداد کلاسهای مورد نیاز در هر یک از دوره های آموزشی ، بر اساس حداکثر تعداد دانش آ»وز در هر کلاس (ظرفیت مجاز کلاس) تعیین می گردد. (فرمول شماره ۳)
فرمول شماره ۳
تعداد مدارس مورد نیاز در هر یک از دوره های آموزشی بر اساس حداقل تعداد کلاس (ظرفیت مجاز مدرسه) و شعاع دسترسی معین می گردد.
حداقل ، حداکثر و میانگین تراکم دانش آموزان در کلاس برای تاسیس مدارس ابتدایی به شرح جدول زیر تعیین شده است.
شرح
مناطق روستایی محروم مناطق روستایی عادی مناطق شهری
تراکم
پایه تحصیلی تک پایه ۲و۳ پایه ۴و۵پایه تک پایه ۲و۳ پایه ۴و۵ پایه کلیه کلاسهای شهری
حداقل (نفر) ۱۵ – – ۱۸ – – ۳۰ نفر
حداکثر (نفر) ۳۰ ۲۴ ۲۴ ۳۶ ۳۰ ۲۴ ۳۶ نفر
میانگین (نفر) برای هر استان عدد جداگانه ای تعیین شده است.
معیارهای ظرفیت
مهمترین معیارهای ظرفیت عبارتند از ظرفیت کلاس و ظرفیت واحد آموزشی
میزان تراکم دانش آموز در کلاس با توجه به شاخص های نیروی انسانی، مصوب هیات دولت و ظرفیت های تعیین شده توسط وزارت آموزش و پرورش که در ابعاد کلاس موثر می باشد، طبق جدول زیر تعیین می شود.
ظرفیت واحد آموزشی با توجه به نسبت جمعیت، در مناطق شهری مضاربی از یک دوره کامل یعنی ۵، ۱۰، ۱۵، ۲۰ و حداکثر ۲۵ کلاس و در مناطق روستایی از یک کلاس تا ۵ کلاس در نظر گرفته می شود.
با توجه به معیارهای مذکور ظرفیت مجاز کلاس و واحد آموزشی و تعداد طبقات ساختمان آموزشی طبق جدول زیر تعیین می شود.
جدول
ضوابط واحد دبستان
شهر روستا
تعداد دانش آموز در کلاس (ظرفیت مجاز کلاس) نفر ۳۶ ۲۴
تعداد کلاس در مدرسه
(ظرفیت مجاز مدرسه) حداقل باب ۵ ۱
حداکثر باب ۲۵ ۵
تعداد طبقات ساختمان طبقه ۲-۱ ۱
توجه: ظرفیت مجاز کلاس در مناطق شهری ۳۰ الی ۳۶ و در مناطق روستایی ۲۰ الی ۲۴ نفر دانش آموز می باشد ولی به منظور محاسبه سطح کلاس، حداکثر ظرفیت در جدول فوق منظور شده است.
مکان یابی مدارس
مکانیابی واحدهای آموزشی
استقرار کاربری آموزشی به عنوان یکی از کاربریهای عمده ، طبق معیارهای خاصی صورت می گیرد که جهت یادآوری به چند مورد اشاره می شود:
۱-کاربریهای سازگار
- همجواری این قبیل کاربریها نه تنها سازگار با کاربری آمنوزشی است بلکه ضروری نیز می باشد از جمله کاربریهای مسکونی، فرهنگی، فضای سبز و…
- امکان دسترسی به تاسیسات مانند آب ، برق ، تلفن و گاز داشته باشد.
۲-کاربرهای ناسازگار
از همجواری با انواع کاربریهای آلوده کننده به شرح زیر خودداری شود:
- آلاینده های هوا شامل صنایع، ترمینالهای مسافری و…
- آلاینده های صوتی، مثل : بزرگراه ها، فرودگاه ها، مسیر راه آهن، مراکز تجاری پررفت و آمد و….
- سایر آلاینده های محیطی، مثل: فاضلابهای شهری، کشتارگاه ها، دامداریها، مراکز درمانی و بیمارستانی ، گورستانها ومحل انباشت زباله و کود و….
- فضاهای کم آفتاب که بوسیله ی ساختمانهای صد طبقه و بلند اشغال شده محل مناسبی برای احداث مدرسه نخواهد بود
- یادآوری : در صورتیکه احداث مدارس در نزدیک محیط های ذکر شده اجتناب ناپذیر باشد . باید حداقل ۵۰۰ متر با مراکز فوق فاصله داشته باشد.
۳-شرایط محیطی
۱-اوضاع طبیعی زمین
- از احداث مدارس ابتدایی در زمینهایی با شیب بیش از ۶ درصد و مدارس راهنمایی با شیب بیش از ۸ درصد احتراز گردد. این ارقام در مناطق کوهستانی به ترتیب ۸ و ۱۵ درصد می باشد.
- از احداث ساختمانهای آموزشی روی خاکریزها، شیبهای سست، زمینهای با مقاومت کمتر از نیم کیلوگرم بر سانتیمتر مربع و نقاط پست و سیل گیر ، مسیر قتوات دایر و متروک خودداری شود.
- حریم خطوط انتقال نیرو رعایت شود.
۲-جهت یابی
- جهت و موقعیت ساختمان آموزشی باید طوری انتخاب شود که تابش آفتاب و تهویه برای فضاها از جمله کلاسها در تمام فصول به نحو احسن انجام شود.
- از احداث ساختمان آموزشی در مسیر بادهای شدید و مزاحم خودداری شود.
۳-شعاع دسترسی
حداکثر شعاع دسترسی دانش آموزان به واحد آموزشی طبق جدول زیر مراعات شود:
شرح دوره تحصیلی
ابتدایی راهنمایی
شهری روستایی شهری روستایی
حداکثر فاصله واحد آموزشی تا محل سکونت دانش آموز (متر) ۵۰۰ ۱۰۰۰ ۱۲۰۰ ۲۰۰۰
مدت زمان لازم برای طی مسافت بر حسب دقیقه ۱- بطور پیاده ۱۵-۱۰ ۲۵-۲۰ ۲۰-۱۵ ۳۰
۲- سواره ۱۰ ۲۰ ۱۵ ۲۰
دسترسی
- ارتباط مستقیم ورود و خروج با خیابانها و یا جاده های اصلی ، چهارراه ، میدانها و شبکه های پرترافیک وجود نداشته باشد.
- به لحاظ ایمنی در مقابل سوانح، لازم است دسترسی کلیه وسائل نقلیه امدادرسانی به واحد آموزشی امکان پذیر باشد.
- آموزشگاه باید در محلی احداث شود که دانش آموزان را از امکانات رفاهی رفت و آمد سرویس اتوبوس رانی برخوردار کند.
- سایر نکات
۱- اشکال زمین به صورت فرمهای مربع یا مربع مستطیل به فرمهای نامنظم هندسی ارجحیت دارند.
۲- در نظر گرفتن موقعیت مطلوب مکان آموزشی از نقطه نظر دید و مناظر و جلوه های بصری مناسب از داخل به خارج و بالعکس ضروری است.
۳- انتخاب زمین مناسب و طراحی ساختمان در آن بگونه ای انجام پدیر که تناسب و هماهنگی لازم را با قطعات تفکیکی اطراف و ساختمانهای مجاور داشته باشد.
۴- حتی الامکان شکل زمین بگونه ای انتخاب شود که دارای زوایای بسته و تند نباشد.
۵- تناسب اضلاع زمین نیز عامل مهمی بوده و جانمایی فضاهای باز و کلاسهای میبایست بگونه ای باشد که ابعاد زمین در این رابطه محدودیتی را ایجاب نکند.
نوع ساختمان مدرسه
ساختمان یک طبقه برای مدارس ابتدایی مناسب تر است و اگر به عللی ساختمان دو یا چند طبقه باشد، کلاس درس شاگردان کم سال تر را باید در طبقات اولیه قرار داد. از زیر زمین فقط باید ماشین آلات و انبار وسایل استفاده شود.
در اماکنی که وجود سر و صدا و گرما اجتناب ناپذیر است نقشه و مصالح ساختمانی باید از نوعی انتخاب شود که استفاده از ساختمان را به حد مطلوب برساند.
آئین کار کف های ساختمان مدارس
فضای مدرسه از دو بخش مختلف تشکیل می شود:
الف) کف خارجی (اجتماع در زنگهای تفریح ، مراسم صبحگاهی و…)
ب) کف داخلی ( سرویسها ، امور اداری ، ….)
ضوابط فنی ایمنی
-کف خارجی نباید با مصالح خیلی صاف پوشش شود.
- برای پوشش نهائی کف خارجی باید از مصالحی استفاده گردد که مانع لیز خوردن شوند.
- کف خارجی باید دارای شیب بندی مناسب باشد بنحوی که مانع جمع شدن آب شده و آب براحتی رد شود.
- به منظور جلوگیری از ایجاد گرد و غبار کف خارجی باید از مصالحی مانند آسفالت درجه یک، بتون از نوعی که صاف نباشد و یا موزائیک درجه یک فرنگی پوشانده شود.
- چنانچه پوشش نهائی کف خارجی از نوع موزائیک باشد باید در موقع اجرا درز انبساط بفواصل ۱ الی ۲۰/۱ متر اجرا شود.
-نوع پوشش نهائی کف خارجی زمین ورزشی علاوه بر دارا بودن ویژگیهائی که ذکر شد باید دارای خاصیت ارتجاعی باشد و برای تامین این منظور از مصالحی چون آسفالت یا چمن از نوع طبیعی یا مصنوعی انتخاب شود.
کف پشت بام اگر بر حسب شرایط اقلیمی و خاص بعنوان محل تجمع استفاده شود علاوه بر دارا بودن ویژگیهائی که ذکر شد، چنانچه از نوع موزائیک پوشش شود الف: در صورتیکه ابعاد آن سانتی متر دارای درز انبساط بفواصل ۱ متر وب: در حالیکه از موزائیک استفاده شود و فواصل درز انبساط ۲۰/۱ و همچنین این پشت بام می باید دارای جان پناهی با ارتفاع حداقل ۲ متر باشد.
کف داخلی
-کف کلاسها، راهروها، امور اداری و سالن های چند منظوره باید قابل شستشو ، سطح و بدون درز و با دوام باشد.
-برای پوشش نهائی کف های بند فوق می توان از موزائیک درجه یک فرنگی و سرامیک درجه ۱ نقش دار و سایر مواد مشابه استفاده کرد.
- پوشش نهائی کف سرویسها و فضای آبخوری و آبدارخانه از جنس قابل شستشو، دارای شیب کافی و مناسب بطرف کف شوی و یا مجرای فاضلاب باشد.
برای پوشش نهائی کف کارگاه ها و آزمایشگاه های معمولی باید از مواد قابل شستشو و با دوام بدون کف شور یا پوشش از نوع موزائیک درجه یک فرنگی و یا سنگ و یا بتون در جا باشد.
برای پوشش نهائی کف موتورخانه باید از مصالح قابل شستشو بوده و غیر قابل اشتعال و نظیر موادی چون بتون و موزائیک درجه یک فرنگی استفاده شود و این فضا باید دارای کف شو باشد.
کف سالن های ورزشی باید دارای قابلیت ارتجاعی بوده و برای پوشش نهائی از مواد مناسب و قابل شستشو استفاده شده و بدون کف شوی باشد.
برای پوشش نهائی کف های ورزشی باید موادی انتخاب شود که ضمن جلوگیری از لیز خوردن دارای استحکام کافی برای جلوگیری از زمین خوردن باشند.
کف آشپزخانه و ناهارخوری باید دارای کف شوی بوده و از مصالح با دوام و قابل شستشو پوشانده شود.
پوشش نهائی کف آشپزخانه و ناهارخوری باید غیر لغزنده و از مصالح غیر قابل اشتعال مانند بتون و موزائیک درجه یک فرنگی و یا سنگ و یا مواد مشابه باشد.
کف ناهارخوری باید قابل شستشو و بدون کف شو باشد.
فضاهای مورد یناز
فضاهای مورد نیاز به دودسته تقسیم می شوند:
- فضاهای بسته یا سرپوشیده
- فضاهای باز
فضاها ی بسته به پنج گروه تقسیم می شود
گروه ۱: فضاهای بسته
عبارتند از:
- کلاسهای آموزش دروس نظری و تجربی
- اتاق سمعی و بصری
گروه ۲: فضاهای پرورشی
عبارتند از:
- کتابخانه
- نمازخانه
- سالن چند منظوره
- اتاق فعالیتهای پرورشی
- اتاق بهداشت و کمکهای اولیه
گروه ۳: فضاهای اداری
عبارتند از:
- دفتر مدیر
- دفتر معاون یا معاونان
- اتاق کارکنان امور دفتری و تکثیر
- اتاق استراحت معلمان
- دفتر کار معلمان و ملاقات با اولیای دانش آموزان
- انبار بخش اداری
گروه ۴: فضاهای پشتیبانی یا خدماتی
عبارتند از:
- توالت و دستشویی کارکنان
- توالت و دستشویی دانش آموزان
- آبخوری دانش آموزان
- انبار وسایل نظافت و شستشو
- انبار وسایل، تجهیزات و لوازم مستعمل
- بوفه
- آبدارخانه
- موتورخانه
توجه: ۱- در مدارس روستایی باید فضایی با عنوان خانه معلم، به منظور اسکان یک نفر آموزگار مرد ترجیحا مجرد با مساحت ۲۵-۲۰ متر مربع( خالص) در نظر گرفته شود.
۲- در مدارس شهری برای مراقبت مدرسه، فضایی حدود ۴۰ متر مربع (خالص) برای اقامت خانواده سرایدار در نظر گرفته می شود.
منابع مطالعات مدرسه:
نشریه ۲۳۰۲ سازمان برنامه و بودجه
موسسه استاندارد و تحقیقات صنفی ایران
کتابخانه سازمان تجهیزات و نوسازی مدارس
کتابخانه وزارت تحقیقات مسکن
کتاب طراحی و ساخت نظام یافته مدارس جهاد دانشگاهی دانشگاه تهران نویسنده هوشنگ علی عسگری
سایت:
روند طراحی( Design Process)
فرایند طراحی یک معمار شامل تعداد زیادی تصمیم ها و مراحل تکامل آن هاست که در نهایت مفهومی خیالی متولد شده از یک سری واقعیت هاست که در آینده قرار است توسط معمار تحقق پیدا کند. این مفهوم خیالی بر گرفته از یک سری مسائل خاص مانند الزامات فرم، عملکرد، فن آوری، زیست شناسی، بوم شناسی و مقررات دولتی به واسطه ی ترسیمات، گام به گام به طرح نزدیک می شود. سه دسته اصولی که در طراحی اهمیت زیادی دارند عبارتند از:
۱) مثلا می توان فرم یک ساختمان یا توزیع فضا را در ابتدا به وسیله ی ملاحظات عقلی مثلا قواعد سازه، استانداردهای سرویس و یا نیاز های استفاده کننده تعیین کرد. این نوع اصول را اصول عقلی می نامند. این اصول از سال ۱۹۴۵ تا ۱۹۶۰ نفوذ زیادی در معماری داشته است.
۲) در این دسته اصول با فرم هایی که تکمیل شده اند سر و کار دارند. این اصول از آثار نماد سمبلیک عناصر معماری بر روی مشاهده گر است که در کارهای معماران دهه های اخیر اهمیت خاصی داشته است. همچنین این اصول نتایج روان شناسی خاصی دارد.
۳) اصول دیگر نیز برای ایجاد واکنش های خاص روانی در افراد وجود دارد. این اصول که اصول روان شناسی نامیده می شود می تواند استفاده کننده را در روند طراحی دخالت دهد.
یکدست کردن طرح
اگر چه ارزیابی گزینه ها به ما در انتخاب بهترین روند طراحی کمک می کند، ولی بسیاری از پدیده های مناسب، زمانی شکل می گیرد که طراح سعی در جای دادن ایده ها در کنار هم (در طرح خود) داشته باشد. هنگامی که بر روی تمامی اجزای طرح کار می شود٬ بسیاری از ترکیب ها دوباره طراحی می شود. حتی در مرحله ی تکمیلی و پایانی طرح، نیز ممکن است اصلاحاتی بر روی آن انجام گیرد. طراح به تاکید در تمام قسمت های طرح خود کنکاش می کند و در نهایت٬ اسکیس ها در ابعاد، شکل و دیدگاه طراحی در موقعیت ویژه تری قرار می گیرند.
جزئیات
در بعضی از مراحل طراحی، معمار باید از واقع گرایانه بودن کانسپت های طرح مطمئن شود که آیا اجزای طراحی شده امکان ساخت دارد؟ آیا این اجزا بر یکدیگر منطبق می شوند؟ اسکیس جزئیات، به نوعی طرح را زیر میکروسکپ قرار می دهد. تغییرات روند طراحی و ساختمان سازی، کاملا واضح و آشکار است. در هر مرحله، کارگزاران بیشتری دخالت دارند. سه وضعیت مهم در معماری، این شبکه ی پیچیده ی کارگزاران و فعالیت ها را تحت پوشش قرار می دهد که عبارتند از:
۱) تغییر در کانسپت کار فرما
۲) گسترش«گروه طراحی»
۳) افزایش تعداد و پیچیدگی عواملی که روند طراحی و ساخت و ساز را تشکیل می دهند.
نمونه ی یک روند طراحی
علاوه بر طراح و آنچه طراحی می شود، هدف دیگری نیز وجود دارد که عبارتست از: تبدیل برنامه ی کارفرما به یک ساختمان خاص یا آنچه پاسخگوی نیاز او باشد. در تمرین معماری این امر مستلزم برنامه ریزی ساختمان، طراحی شماتیک، طرح اولیه، گسترش طرح، اسناد پیمان، طرح های نهایی قابل عرضه و اجرا، و ساخت و ساز می باشد. مسائلی که در هر یک از این مراحل باید حل شود، روند حل مساله ی بسیار مؤثری را از جانب معمار می طلبد. شیوه های مناسبی برای روند طراحی(حل مساله) وجود دارد که در اینجا به شیوه ی پنج مرحله ای اشاره می کنیم:
۱) تعریف مساله
۲) گسترش گزینه ها
۳) ارزیابی
۴) انتخاب
۵) ارتباط
ارتباط در روند طراحی
هر یک از مراحل روند طراحی، نوعی وظیفه ی ارتباطی است که در آن٬ یک تعریف به نوع دیگری متناسب با مرحله ی بعدی این روند تبدیل می شود. در طراحی شماتیک٬ نمودار ها و نوشته هایی که مساله ی طراحی را تعریف می کند، به اسکیسی تبدیل می شود که طرح های ممکن را به گونه ای تعریف می کند که منجر به تصمیم گیری کارفرما شود. در مرحله ی دیگر پیمان کارانترسیمات جزئیات طرح معمار را به ترسیمات نهایی قابل عرضه و اجرا تبدیل می کنند. با نگاهی به این جریانات طراحی، طراحان وظایف چندگانه ی مدیریت اطلاعات را از طریق به کارگیری ارتباطات گرافیکی سازمان دهی می کنند.
اطلاعات به دست آمده، به صورت کدهای خلاصه ی زبان گرافیکی تبدیل شده، محدودهی وسیعی از متغیر ها را به جریان انداخته و تجزیه و تحلیل نتایج گوناگون را گسترش می دهد. پس از پردازش اطلاعات، آن ها را به کد های زبان شفاهی و گرافیکی تبدیل می کنند تا در روند طراحی بتواند با مرحله ی بعد ارتباط بر قرار کند. نگرش دیگر به ارتباطات طراحی آن است که روند طراحی را روند تکراری تجربیات و مشاهدات محسوب می کنیم. در روش تجربی، طراحان از زبان گرافیکی استفاده می کنند که راه های تازه ای برای کاوش و تحقیق مطرح می کند، ولی در روش مشاهده، طراح ترسیمات یا نمودار هایی را به کار می برد که منجر به درک و ارزیابی نتایج آزمایش می شود
ایده (کانسپت)
در تمدن بشری، ایده نقش مهمی در تحولات جامعه و سطوح گوناگون ان از خود بروز داده است. سفر به کره ی ماه بدون داشتن ایده ای که نخستین بار ژول ورن بیان کرد، امکان پذیر نبود. اگر به پیرامون خود نگاهی بیندازیم، درمی یابیم که تمام اشیای زندگی ما در اصل بر اساس ایده های مشخص به وجود آمده اند. در تمجید از ایده سخنان زیادی گفته شده است از جمله این که:
“ایده ی خوب را نمی توان خدشه دار کرد، درک ایده ها خود به طرح ایده ی جدید می انجامد”
ایده از کلمه ی یونانی به معنای دیدن مشتق شده است. به نظر جان لاک ایده از عملیات ذهن بر محسوسات پدید می آید. اطلاعاتی که حواس از جهان بیرون به دست می آورند نقش به سزایی در پیدایش و شکل گیری ایده دارند.
پیدایش ایده
لوکوربوزیه پنج مرحله ی دستیابی به ایده را اینگونه بیان میکند:
الف) نگریستن ب) نظاره ج) دیدن د) تصور کردن ه) خلق
کار اصلی معمار، یافتن جوهر منحصر به فرد هر پروژه و پرداختن به آن است و ازطریق آن ایده تولید می شود.
ارتباط ایده با کلام و نوشتار
معماری اصولا با مقولاتی نظیر فرم، رنگ، نور و غیره که هیچکدام نوشتاری نیستند، سر و کار دارد و توصیف یا تحلیل مقولات معماری با استفاده از نوشتار، خالی از دشواری نیست. ولی انچه مسلم استدانش معماری مانند بخش عظیمی از دانش بشری عمدتا از طریق نوشتار انتقال می یابد. معماری امروز بیش از پیش مبتنی بر روش هایی است که در اصل از ایده های مجرد نشات می گیرد. نوشتن لاجرم نه فقط یگانه وسیله ی انتقال ایده ها محسوب می شود بلکه یگانه وسیله ایست که با آن می توان افکار معمارانه را به نظم درآورد. در هر حال نوشته ی معماری وسیله ایست برای ایجاد ارتباط بین معماری و دیگر مقوله های فرهنگی.
گزینش ایده
معماری با بیشمار مسایل مختلف سر و کار دارد و طبیعی است که در آغاز کار یا در ضمن طراحی، ایده های فراوانی شکل بگیرد. مشکل اصلی بسیاری از طراحان اغلب این نیست که ایده ای ندارند بلکه این است که هزاران ایده دارند. ایده ی پروژه اغلب از طریق حذف حاصل می شود و وظیفه ی معمار شناسایی اصلی ترین مسایل و پاسخگویی به آن ها در درجه ی اول و پاسخگویی به بقیه بر اساس اولویت است در نتیجه ایده هایی که همواره از طریق انتخاب بهترین گزینه ها و تقویت ویژگی های اصلی ایده های انتخاب شده در طراحی به ثمر می رسند.
ایجاد فضاهای ذهنی بر اساس ایده
پس از انتخاب ایده که پیشتر گفته شد اغلب از طریق حذف صورت می گیرد، طراحی وارد مرحله ی خطیری با عنوان تبدیل ذهنیت به عینیت می شود. طراح بر اساس کیفیات ایده ی مورد نظر شروع به خلق فضایی ذهنی می کند. کار طراح از این پس شناخت زوایای متنوع فضای ذهنی تصور شده است. این شناخت از طریق پرورش ایده در ذهن و وضوح بخشی و آشکارسازی کمیات و کیفیات فضای ذهنی انجام می گیرد.
ایده های شکل دهنده
ایده ی شکل دهنده به عنوان مفهومی تلقی می شود که طراح به وسیله ی آن می تواند به طرحش شکل دهد یا آن را تحت نفوذ قرار دهد. می توان از این ایده ها برای سازماندهی تصمیم های مربوط به رعایت سبک و ایجاد آگاهانه ی فرم استفاده کرد. طراح با استفاده از جایگزین کردن یک ایده ی شکلدهنده به جای یک ایده ی دیگر طرحش را متمایز و شاخص می سازد. برخی از این ایده ها عبارتند از:رابطه ی پلان با مقطع و نما رابطه ی واحد و کل رابطه ی عناصر تکراری و مجرد الحاقی و حذفی تقارن و تعادل هندسه و شبکه الگو های سازماندهی گسترش ها تقلیل.
فرایند اکتشاف
برای معمار یا طراح فرایند اکتشاف شامل دو بخش ابداع و شکل گیری کانسپت است. ابداع در پایه ی اکتشاف، در جستجوی ایده ی اصلی برای پروژه است. شکل گیری کانسپت، برگرداننده ی اکتشاف به یک گرافیک یا به عبارت تحت اللفظی است که باید برای توسعه ی کامل پروژه یک مسیر مشخص کند.
شکل گیری کانسپت
کانسپت اولیه ساختار با دوامی است که طراحان معماری که برای بنا نهادن تشکیلات اساسی یک ساختمان و هدایت کل روند توسعه ی طرح از آن بهره می جویند. این نظام در بهترین نوع خود، موارد زیر را تامین می کند:
۱) نخستین ارتیاط پاسخ طراحی با عوامل فرم (برنامه ریزی، اهداف، زمینه، سایت و…)
۲) محدود کردن مجموعه ی تصمیمیاتی که پایه و اساس مسیولیت های طرح است.
۳) نموداری از فعالیت های بعدی طرح به ترتیب ارزش ها و فرم های پیشنهادی.
۴) تصوری که خواسته ها را تحریک می کند، در تمامی افراد دیگر با فرایند طراحی، انگیزه ایجاد می کند.
این عمل معمولاْ با استفاده از بیان انتزاعی شکل می گیرد، مانند (ساختمان من یک پیچ است) یا (بنای ما روی شکاف پل زده است).
